نمونه
از خون شریانی یا وریدی در آزمایشگاه برای انجام آزمایشات گازهای خون شریانی استفاده می‌گردد. نمونه خون ممکن است از عروق خونی بزرگ قفسه سینه در هنگام کـاتتراسیون یا از سایر عروق انتهایی بدن و حتی بطور مستقیم از خود قلب تهیه شود. خون مـویرگی (Capillary) در بعضی اوقات به جـای خون شریانی قابل استفاده است. نتایج بین نمونه ها نیز اختلاف چندانی نخواهد داشت. استفاده از خون مویرگی در زمانـی که حجم نمونه موردنیاز حداقل باشد، نیاز به تکرار خون گیری باشد و کاتتر شریانی نیز وجود نداشته باشد، کاربرد خواهد داشت. نحوه صحیح گرفتن نمونه ABG از اهمیت خاصی برخوردار است.
دما و زمان
در مورد فاصله زمانـی بین گرفتن خون و زمان انجام آزمایش اختلاف نظـر وجود دارد. با توجه به وجود سلول‌هـای زنده در خون و تفاوت فشارگازهای خون و هوا توصیه می‌گردد بلافاصله پس از خونگیری، حداکثر در مدت ۵ دقیقه در حرارت اتاق آزمایش انجام شـود. بعضی از مـطالعات این زمان را ۳۰ دقیقه ذکر می‌کنند. نمونه های خون که از shunt تهیه شده اند نباید بیش از ۵ دقیقه در حرارت اتاق باقی بمانند.نمونه های خون با لوکوسیت و پلاکـت، بیش از حد نرمال(مصرف اکسیژن توسط سلول ها)، باید بلافاصله پس از جمع‌آوری، سرد و آزمایش هر چه سریعترانجام شود.در یک مطالعه انجام شده توسط closing، نشان داد استفاده از یخ به طور مستقیم، موجب لیز شدن گلبول های قرمز متصل به جدار سرنگ می‌شوند.این موجبکـاهش pH و فشـار اکسیژنpO2 و افزایش فشار pCO2 خواهد شد.بنابراین توصیه می‌شـود به جـای استفـاده از تکه‌هاییخ، از آب سرد استفاده گردد. در سال ۱۹۹۷ مطالعـه ای توسط Brock نشان داد نگهداری نمونه در ظرف آب سرد، موجب کـاهش تغییرات فشار گازها و متابولیسم داخل سلولی میشود.در این شرایط با توجه به نوع خون، ۱۵ تا ۶۵ دقیقه نتایج تغییر نخواهد کرد.
هموژن کردن نمونه
تاخیر در زمان انجام آزمایش علاوه بر تغییرات ذکر شده، موجب جدا شدن پلاسما از سـلول‌های خونـی میشود و ممکن اسـت در هنگام تزریق نمونـه به دستگاه، قسمت‌های جدا شده بطور جداگانه به دستگاه داده شود. برای جلوگـیری از این پدیده و هموژن کردن خون، قبل از تزریق نمونه به دستگاه، سرنگ حاوی نمونه رابین دو کف دست قرار دهید و به آرامی آن را در خلاف جهـت و جهت عقربه‌های ساعت بچرخانید.از تکان دادن شدید سرنگ خودداری نمائید، زیرا ممکن است موجب لیز شدن گلبول های قرمز شود.
هپارین
بهـترین روش برای جمع آوری خون شریانییا وریدی، استفاده از سرنگ‌های حاوی هپارین محلول با حجم ۱-۵ میلی لیتر و حداقل تماسخون با هوای مجاور می‌باشد.سرنگ شیشه‌ای نسبت به سرنگ پلاستیکی ارجحیت دارد زیرا مانع از نفوذ گازها به جدار سرنگ میشود.حجم سرنگ، مقدار هپارین و حـداکثر خون داخل سرنگ در تهیه نمونه خون اهمیت دارند.فضـای مرده در یک سرنگ ۱-۵ میلی لیتر در حدود ۰٫۱-۰٫۲ میلی لیتر است کـه در این فضا مقدار کافی هپارین مایع برای جلوگیری از انعقـاد ۵ میلی لیتر خون باقی می‌ماند.در هنگـام تهیه نمونه خون، در صورتی که خون به مقـدار کافی داخل سرنگ نشود، به دلیل بر هم خوردن تعادل بین مقدار هپـارین و خون، نتایج اشـتباه خواهد شد.ضمن اینکه بعضی از انواع هپارین، خاصیت اسیدی دارند و در این حالت موجب کاهش مقدار pCo2 و خطا در فاکتورهای محاسباتی میشود. همچنین اگر هپارین باقیمانده در فضای مرده نیز با چند بار جا به جا کردن پیستون، خارج گردد، جای آن را هوا خواهد گرفت که حباب هوا نیز می تواند بطور کاذب باعث افزایشیا کاهش اکسیژن خون شود.همچنین اگر هپارین اضـافی در سرنگ باقی بماند باعث تاثیر بر pH نمونه خواهـد شد.امروزه سرنگ های آغشته به هپارین لیتیوم در انـدازه‌هـای مختلف و بسته بندی‌های مجزا به بازار عرضه گردیده است. همچنین سرنگ حـاوی هپارین لیوفیلیزه شرایـط ایده‌آل برای نمونه گاز خون داردکه فاقد خطای اثر رقتی هپارین می‌باشد.به خاطر داشته باشید برایاندازه گیری همـزمان الکترولیت‌ها بویژه سدیم(+Na) از هپارین سدیم به عنوان ضدانعقاد استفاده نشود.بر اساس نتایجیک آزمایش مبنی بر تاثیر هپارین بر نتایج آزمایشABG نتایج زیر حاصل شد: ۱- تغییرات غلظت هپارین در محدوده این مطالعه در نمونه های مورد آزمایش گازهایخون، تاثیری بر نتایجpO2 و O2SAT ندارد.* ۲- کمترین تغییرات معنی دار مربوط به pCO2 و بیشترین تغییرات مربوط به HCO3- می باشد.این مسئله می تواند بیانگر این نکته باشد که تاثیر غلظت زیاد هپارین بر پارامترهای متابولیک خون بسیار بیشتر از تاثیر آن بر پارامترهای تنفسی می‌باشد. ۳- آنچه در نمونه گیری گازهای خون اهمیت دارد و کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، غلظت هپارین در نمونه خون است که باید هپارین مورد استفاده در هپارینه کردن سرنگ(باقیمانده در فضای مرده)کمتر از ۰٫۱ حجم خون باشد، چه از هپارین ۱ سی سی مساوی ۵۰۰۰ واحد یا ۱ سی سی برابر ۱۰۰۰ واحد استفاده شود. ۴ – استاندارد میزان صحیح غلظت هپارین در حجم مورد نیاز خون جهت عدم تاثیر بر پارامترهای این آزمایش در اندازه گیری وجود ندارد.
تأثیرات وجود حباب در سرنگ نمونه
به دلیل وجود فشار بین گازهای خون و محیط اطراف، بهتر است حداقل تماس خون با هوای مجاور وجود داشته باشدفشار pCO2 کمتر از فشار این گاز در خون است، بنابراین در صورت ارتباط خون با هوا، گاز pCO2 به طرف هوا انتشار می‌یابد و موجب کاهش فشار pCO2 و افزایشpH خواهد شد.از طرف دیگر فشار گاز اکسیژنpO2 در هوا از خون بیشتر است.در صورت تماس خون با هوا، گاز به طرف خون انتشار یافته و مقدار O2 افزایش می‌یابد.به ازاء هر ۱۰۰ لاندا حباب هوا در سرنگ هپارینه حاوی خون شریانی، حدود ۴ میلی متر جیوهpO2 افزایش و pCO2 نیز به همان میزان کاهش می‌یابد.در شرایط عادی خونگیری، بدون در نظر گرفتن خالییا پر بودن سرنگ با هپارین، معمولا یک حباب کوچک در سرنگ تشکیل میشود. برای کاهش خطای احتمالی، بهتر است بلافاصله پس از اتمام خونگیری این حباب را خارج نمائید.
توضیحات:
*در بعضی آزمایش‌ها به افت محسوس pO2 اشاره شده است.
منابع:
۱- بررسی تاثیر غلظت هپارین در نمونه گیری خون بر نتایج گازهای خون شریانی، جواد ملک زاده، دانشکده پرستاری مامایی مشهد
۲- مقالات تکنومدیکا
– تهیه شده در بخش فنی دپارتمان بیمارستانی و آزمایشگاهی شرکت اقلیم دانش
– با تشکر ویژه از جناب آقای دکتر شامانی مشاور علمی شرکت اقلیم دانش و جناب آقای دکتر مهرداد ونکی مشاور و مدرس سیستم مدیریت کیفیت در آزمایشگاه