خطاهای آزمایش گازهای خونی را از نظر دلایل میتوان به سه دسته مربوط به پیش از تحلیل، تحلیلی و مربوط به پس ازتحلیل تقسیم کرد. در این میان دسته اول و سوم بیشتر مربوط به خطاهای کاربری بوده و لذا جهت حفظ ارتباط موضوع با کارکنان آزمایشگاه فقط به این دو دسته میپردازیم. این خطاها در تمامی دستگاههای بلادگاز مورد فروش در تمام کشورهای جهان وحود دارد و مختص هیچ دستگاه خاصی نیست.
۱. خطاهای مربوط به پیش از تحلیل
- حباب هوا
وجود حتی مقدار کمی حباب در سرنگ نمونه میتواند باعث تبادل گاز بین نمونه خون شریانی و هوای محیط شود. این تبادل موجب میشود مقدار اکسیژن (PaO₂) بهطور کاذب افزایش پیدا کند، دیاکسیدکربن (PaCO₂) کاهش یابد و pH تغییر کند. این خطا یکی از شایعترین علل نتایج غیرواقعی در آنالیز گازهای خونی است و باید بلافاصله پس از نمونهگیری، حبابها حذف شوند.
- تأخیر در آنالیز
پس از نمونهگیری، سلولهای خونی همچنان زنده و فعال هستند و به مصرف اکسیژن و تولید CO₂ ادامه میدهند. اگر نمونه بهموقع بررسی نشود، PaO₂ کاهش یافته، PaCO₂ افزایش پیدا میکند و pH افت میکند. این تغییرات میتواند در عرض چند دقیقه ایجاد شود، بهویژه در بیماران با متابولیسم بالا یا لوسکیتوز. بنابراین نمونه ABG باید هرچه سریعتر آنالیز یا روی یخ نگهداری شود.
- مخلوط نکردن مناسب نمونه
پس از نمونهگیری، سرنگ باید به آرامی چرخانده شود تا گازها، خون و هپارین به شکل یکنواخت پخش شوند. اگر این کار انجام نشود، ممکن است بخشی از نمونه خون غلیظتر یا رقیقتر باشد و دستگاه آنالیز گازهای خونی، مقادیر متفاوتی را بسته به محل مکش اندازه بگیرد. این موضوع باعث بروز خطاهای پراکنده و نتایج غیرقابل اعتماد میشود.
- استفاده نادرست از هپارین یا مقدار زیاد آن
هپارین برای جلوگیری از لخته شدن نمونه استفاده میشود. اما استفاده از نوع مایع آن یا تزریق بیش از حد، موجب رقیق شدن خون میشود و به دنبال آن الکترولیتها کاهش و pH تغییر میکند. علاوه بر این، برخی انواع هپارین میتوانند با یونها پیوند برقرار کنند و نتایج واقعی را تغییر دهند.
- نگهداری نمونه در دمای اتاق
در صورتی که نمونه در دمای اتاق باقی بماند، فعالیت متابولیک سلولها ادامه دارد و باعث تغییر سریع در گازهای خون میشود. این تغییرات در بیماران با شمارش بالای گلبول سفید شدیدتر است. برای جلوگیری از این خطا، در صورت عدم امکان آنالیز فوری، نمونه باید روی یخ (در حدود ۰ تا ۴ درجه سانتیگراد) نگهداری شود.
- استفاده از نمونه وریدی بهجای شریانی
PaO₂ در خون وریدی همیشه پایینتر و PaCO₂ بالاتر از خون شریانی است. اگر به اشتباه نمونه وریدی به جای شریانی آنالیز شود، نتایج نشاندهندهی کاهش شدید اکسیژن و افزایش دیاکسیدکربن خواهد بود و ممکن است باعث تشخیص نادرست نارسایی تنفسی شود.
- تشکیل لخته در نمونه
اگر نمونه بهدرستی با هپارین مخلوط نشود یا زمان زیادی بین نمونهگیری و آنالیز گازهای خونی بگذرد، ممکن است لخته تشکیل شود. وجود لخته باعث انسداد مسیر در دستگاه آنالیز یا به دام افتادن گازها میشود و در نتیجه، نتایج نادرست یا خطای سیستم ثبت میگردد.
- برچسبگذاری یا شناسه اشتباه بیمار
اگر برچسب روی نمونه به اشتباه زده شود یا شناسه بیمار اشتباه وارد شود، نتایج مربوط به بیمار دیگری در پرونده ثبت میشود. این خطا میتواند پیامدهای بالینی جدی داشته باشد، زیرا درمان و تصمیمگیری بر اساس نتایج نادرست انجام خواهد شد.
- ثبت اشتباه FiO₂ یا وضعیت بدن
FiO₂(درصد اکسیژن دریافتی) وضعیت بدن هنگام نمونهگیری (مثلاً در حالت خوابیده یا نشسته) نقش مهمی در تفسیر نتایج دارند. اگر این اطلاعات به درستی ثبت نشوند یا اشتباه نوشته شوند، حتی نتایج دقیق آزمایش نیز ممکن است به اشتباه تفسیر شوند و منجر به تصمیمگیری غلط شوند.
۲. خطاهای مربوط به پس از تحلیل
- اشتباه در وارد کردن دادهها
یکی از خطاهای رایج این است که اعداد به درستی از دستگاه به پرونده بیمار منتقل نمیشوند. این میتواند ناشی از خطای انسانی یا سیستمی باشد و باعث تفسیر نادرست وضعیت بیمار شود.
- جابجایی نمونه یا شناسه بیمار
اگر نتایج مربوط به یک نمونه به نام بیمار دیگری ثبت شود، پزشک بر اساس اطلاعات فرد اشتباهی تصمیم درمانی میگیرد و ممکن است به بیمار آسیب برسد.
- استفاده از محدوده مرجع نادرست
محدودههای مرجع برای گروههای سنی و شرایط مختلف متفاوت است. استفاده از محدوده نامناسب)مثلاً استفاده از محدوده نوزاد برای بزرگسال(باعث میشود نتایج طبیعی به صورت غیرطبیعی تفسیر شوند یا برعکس.
- تفسیر نادرست نتایج
اگر پزشک یا پرسنل به عوامل بالینی مانند میزان اکسیژن دریافتی، تهویه، وضعیت همودینامیک یا شوک توجه نکنند، ممکن است نتایج درست آزمایش را نادرست تفسیر کنند و در نتیجه، تصمیم درمانی غلط گرفته شود.
جمعبندی
خطاهای مربوط به پیش از تحلیل معمولاً به نحوه نمونهگیری، حمل و نگهداری نمونه مربوط هستند و تأثیر مستقیم بر خود نتایج عددی دارند. خطاهای مربوط به پس از تحلیل بیشتر به ثبت، شناسایی و تفسیر نتایج مربوط میشوند و میتوانند منجر به برداشت یا تصمیمگیری اشتباه بالینی شوند. رعایت دقیق استانداردها در هر دو مرحله برای اطمینان از دقت و اعتبار نتایج آزمایش گازهای خونی ضروری است.
دستگاه بلادگاز آنالایزر تکنومدیکا ژاپن به عنوان پرفروشترین دستگاه بلادگاز بازار ایران با ترمافزار هدایت اتوماتیک کاربر، خطاهای کاربری را به حداقل میرساند.