فسفر که در بدن به شکل فسفات یافت می شود، یکی دیگر از آنیون های بدن است. فسفر عمدتا در استخوان و دندان ها (۸۵%) یافت می شود و به کلسیم باند است. باقیمانده فسفات در داخل سلول ها یافت می شود. فسفات اغلب به چربی، پروتئین و کربوهیدرات باند است و از عناصر اصلی DNA، RNA و (ATP) است. رایجترین شکل یون فسفات HPO2– است.
فسفات برای تنظیم فعالیت آنزیمی مهم بوده و در تعادل اسید و باز بدن به عنوان بافر عمل می کند. سطح فسفات توسط بازجذب یا دفع از کلیه ها تنظیم می شود.
هورمون پاراتیروئید بازجذب کلسیم در استخوان را کاهش داده و یون های کلسیم و فسفات را به داخل مایع خارج سلولی آزاد می کند. هورمون پاراتیروئید همچنین موجب کاهش فسفات از طریق دفع کلیوی می شود، که موجب شکستن باند یون کلسیم و در دسترس قرار گرفتن آن می شود. پایین بودن سطح فسفات می تواند موجب کاهش فعالیت آنزیم ها و علائمی از قبیل کاهش متابولیسم، انتقال اکسیژن و ساخت سلول های سفید خون و عوامل انعقادی خون شود. سطوح بالای فسفات موجب باند شدن هر چه بیشتر کلسیم با فسفات می شود و موجب رسوب فسفات کلسیم در بافت های نرم می شود.
کلسیم فراوان ترین املاح در بدن است. فسفر از نظر فراوانی در بدن، پس از کلسیم است. این عنصر که در گروه ماکرومینرال ها
( املاح فراوان دربدن ) قرار دارد . ۱ درصد وزن بدن را تشکیل می دهد یعنی اگر شما یک مرد ۷۰ کیلوگرمی هستید ، در بدنتان ۷۰۰ گرم فسفر وجود دارد. فسفر در بیشتر غذاها موجود است ، پس نگران دریافت آن نباشید. ولی بهتر است زنان و افراد مسن اطلاعات بیشتری راجع به آن داشته باشند چون فسفر همراه کلسیم
استحکام بخش استخوان هاست.
نقش فسفر در بدن
فسفر در بدن چهار عمل مهم انجام میدهد:
به رشد و ترمیم بدن کمک میکند.
با کمک به متابولیسم چربیها و نشاسته ها، توان و نیروی لازم را در فرد بوجود می آورد.
درد ناشی از ورم مفاصل را کاهش میدهد.
در سلامتی دندانها و لثه مؤثر است.
اهمیت فسفر در ترکیب با کلسیم به منظور سخت کردن استخوان ها ودندان ها می باشد و یکی از اجزاء اصلی ترکیبات پرانرژی وکراتین فسفات (cp)می باشدATP و cpدر تامین انرژی انواع اعمال زیستی مهم می باشند.
فسفر در ایجاد حالت تامپونی اسید نهایی فراورده های سوخت وساز انرژی شرکت می کند به این دلیل برخی از مربیان و پزشکان ورزشی مصرف نوشابه های فسفر دار خاصی را به منظور کاهش آثار تولید اسید وبهبود عملکرد ورزشی ورزشکاران توصیه می کنند.
از کل فسفر موجود در بدن ۸۰ درصد آن در استخوانها موجود است و ۲۰ درصد آن در دیگر قسمتهای بدن وجود دارد. عملکرد فسفر در استخوان معلوم است ، با کلسیم کریستال هایی را تشکیل می دهند که در اسکلت پروتئینی استخوان نشسته و موجب استحکام استخوان می گردد. در بقیه بخش های بدن فسفر به عنوان یک عنصر مهم ، نقش های زیادی را برعهده دارد. فسفر در ساختمان کلیه کروموزوم های بدن ما موجود است. در غشا همه سلولهای بدن ما وجود دارد.
فعال شدن بسیاری از آنزیمها با اتصال یک مولکول فسفر صورت می گیرد و در خون به حفظ PH ثابت کمک می کند ، و به این ترتیب نمی گذارد خون بدن ما قلیایی یا اسیدی شود. و بالاخره هر چه ماده انرژی زا در بدن ما وجود دارد مثل ATP * و CP ** همه با اتصال مولکول فسفر انرژی را در خود ذخیره می کنند. پس می بینید اگر فسفر وجود نداشته باشد حیات امکان پذیر نیست. به همین دلیل است که خداوند عنصر فسفر را به وفور در مواد غذایی قرار داده است.
هضم و جذب فسفر
هضم و جذب فسفر در دستگاه گوارش به کمک آنزیمهای گوارشی صورت گرفته و در ابتدای روده جذب می شود ، این ماده سریعتر از کلسیم وارد خون شده و ذخائر بدن را تکمیل می کند . میزان متوسط فسفر در خون ۳ تا ۴ میلی گرم در ۱۰۰ میلی لیتر است. ویتامینD به جذب فسفر همانند کلسیم کمک می کند. لازم به ذکر است که مصرف بیش از اندازه فسفر موجب کاهش جذب کلسیم می شود . زیرا این دو عنصر در ورود به سلولهای روده رقابت می کنند. میزان فسفر در خون ، توسط هورمونی به نام پاراتورمون کنترل می شود. این هورمون از غده پاراتیروئید موجود در گردن ترشح شده و در صورتی که فسفر موجود در بدن کمتر از حد استاندارد باشد دستور به کاهش دفع و افزایش جذب فسفر می دهد. دفع فسفراز طریق ادرار است. اگر فسفر ِ دریافتی بیش از حد نیاز باشد اضافی آن از ادرار دفع می شود.مقدار نیاز بدن به فسفر روزانه ۷۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی گرم در روز است.
کمبود فسفر
در انسان نادر است ولیکن در اثر مصرف بعضی داروها جذب فسفر کاهش می یابد مثل آنتی اسیدهایی که برای معده درد تجویز می شود ، ( مثل ئیدروکسید آلومینیوم ) و در طولانی مدت موجب کمبود فسفر می گردند ، البته در افرادی که مبتلا به هیپرپاراتیروئیدیسم «بزرگ شدن غده پاراتیروئید) هستند و در کودکان نارس احتمال کمبود فسفر وجود دارد.
علائم کمبود فسفر از اختلال در عمل ATP انرژی زا شروع می شود. در اثر کمبود فسفر ، اختلال عصبی، اسکلتی ، خونی و کلیوی به جود خواهد آمد. سالمندان و بانوان یائسه متوجه باشید که شما نیاز بیشتری به فسفر دارید تا مبتلا به پوکی استخوان نشوید.
از مصرف بیش از اندازه فسفر مسمومیتی دیده نشده است ولیکن در صورتی که مصرف فسفر خیلی بیش از کلسیم باشد مثلاً فرد عادت به خوردن گوشت زیاد و لبنیات کم داشته باشد ، حالتی در فرد بوجود میآید که به آن هیپرپاراتیروئیدیسم
اگر به دلیلی افزایش سطح هورمون پاراتورمون را علیرغم سطوح بالای کلسیم سرم داشته باشیم پرکاری پاراتیروئید نامیده میشود.
ثانویه گویند که موجب افزایش گردش املاح در استخوان شده و محتوی کلسیم استخوان را کاهش می دهد . از اینرو به کسانی که سرخود رژیم لاغری می گیرند و فقط غذایشان گوشت گوسفند یا گوشت مرغ پخته است یا کسانی که رژیم غذایی نامتعادلی دارند توصیه می شود مراقب استخوانهایشان باشند که این رژیم نادرست شکستگی های دوران پیری را در پی دارد .
منابع:
۱٫The importance of mineral elements for humans, domestic animals and plants O. Soetan1*, C. O. Olaiya2 and O. E. Oyewole3
۲٫The importance of minerals in human nutrition: Bioavailability, food fortification, processing effects and nanoencapsulation Seyed Mohammad Taghi Gharibzahedi, Seid Mahdi Jafari